Nooit zullen Amerikaanse politici openlijk speculeren over de mogelijkheid dat China de Verenigde Staten inhaalt als grootste economie op aarde. ‘Then you are toast‘, zegt Kishore Mahbubani in zijn werkkamer in Singapore.

‘Of je nu Republikein of Democraat bent, je pleegt politieke zelfmoord als je hardop zegt dat de VS zich daarop moeten voorbereiden.’ Het past volgens de oud-diplomaat en auteur van een aantal provocerende boeken over de opkomst van China niet in het onwrikbare geloof van veel Amerikanen dat hun land het beste, het grootste en het machtigste op aarde is en blijft.

Mahbubani’s advies: de Amerikanen kunnen het er maar beter wel over hebben. Kijkend naar de groei in beide landen is het een kwestie van tijd voor China de VS verdringt van de eerste plaats. Peking is al decennia bezig met een inhaalrace. Twintig jaar geleden paste de Chinese economie 8,5 keer in de Amerikaanse, dit jaar minder dan 1,4 keer.

De Chinese economie groeide deze eeuw als een plofkip. De Britse bank HSBC voorspelde enkele jaren geleden al dat China in het huidige tempo de VS in 2030 heeft ingehaald.

De coronacrisis versnelt dat proces, leren de meest recente prognoses van het Internationaal Monetair Fonds. China behoort tot een select groepje, voornamelijk Oost-Aziatische, landen waar de economie dit jaar groeit. In de Volksrepubliek is de groei 1,9%. De Amerikaanse economie krimpt met 4,3%. Het gat tussen de twee grootste economieën ter wereld slinkt daardoor sneller dan verwacht.

Analisten rekenen erop dat het herstel aanhoudt, tweede golf in het Westen of niet. ‘China zal de belangrijkste outperformer blijven’, schreef onderzoeksbureau Capital Economics vorige week.

In 2025 rest een — naar huidige Chinese maatstaven te behappen — gat ter grootte van de Italiaanse economie dat nog overbrugd moet worden. In de hoofden van veel westerlingen heeft China de toppositie trouwens al veroverd. Recent onderzoek van de Amerikaanse denktank Pew Research Center in veertien rijke landen in Europa, Noord-Amerika en het Verre Oosten leert dat 48% China al ziet als leidende economische macht. De VS komen met 35% op plek twee.

‘Het Chinese masterplan is om in 2049, honderd jaar na de machtsovername door Mao Zedong in 1949, de absolute nummer 1 van de wereld te zijn’, schetst sinoloog Henk Schulte Nordholt Pekings ambities.

Niet alleen op economisch gebied, maar op álle gebieden. Zo moet het programma Made in China 2025 ervoor zorgen dat de Volksrepubliek de technologische grootmacht van de 21e eeuw wordt. Met China Standards 2035 wil China ook de standaarden voor nieuwe technologie kunnen bepalen.

Ander groeimodel

‘De strategie borduurt voort op het inzicht dat na de financiële crisis is ontstaan dat China een ander groeimodel nodig had om zijn welvaart en economische ontwikkeling veilig te stellen. Dus niet alleen gebaseerd op de export van goedkope producten’, zegt China-expert Frans-Paul van der Putten van Instituut Clingendael. Door stijgende lonen dreigde China zichzelf uit de markt te prijzen.

Mahbubani ziet China’s wederopstanding vooral als een terugkeer naar de oude verhoudingen. Ruim tweehonderd jaar, met name sinds de industrialisatie, deed het Westen het economisch beter dan de rest van de wereld. Aan dat intermezzo komt volgens hem nu onvermijdelijk een eind.

De VS zien dat met lede ogen aan. Washington beticht Peking van economisch vals spel. Het land dwingt westerse bedrijven die in China zaken willen doen, kennis af te staan, steelt technologie, en bevoordeelt eigen bedrijven. Het land slaat zijn vleugels uit en accepteert onder president Xi Jinping geen kritiek.

De cijfers over het slinkende gat tussen de Amerikaanse en Chinese economie laten volgens Van der Putten zien dat de tijd die resteert voor de VS als grootste economie door de pandemie korter wordt. ‘Dat is olie op het geopolitieke vuur.’

Jaren voordat hij in 2016 de presidentsverkiezingen won, uitte zakenman Donald Trump op microblog Twitter zijn ongenoegen over Peking. ‘Waarom blijven we werkeloos toekijken terwijl China onze nationale veiligheids- en bedrijfsgeheimen steelt? China is een vijand, geen vriend’, klonk het in 2011 al. Eenmaal aan de macht begon Trump een handelsoorlog. Met hoge invoerheffingen probeerde hij Peking de pas af te snijden.

Virus als gamechanger

Dat economisch gevecht raakte de Chinese economie de afgelopen jaren harder dan de Amerikaanse. Het is een wonderlijke speling van het lot dat uitgerekend een uit China afkomstig virus niet alleen de Amerikaanse economie hard raakt, maar ook de kansen van China’s grootste politieke tegenstander op een tweede termijn in het Witte Huis dwarsboomt.

Het coronavirus werd zo tot gamechanger in deze fase van de Amerikaans-Chinese strijd. Volgens Mahbubani is dat de eigen schuld van de Amerikanen, die de gezondheidscrisis volgens hem ‘incompetent en slecht’ hebben aangepakt. Gevolg: al meer dan 227.000 doden en enorme economische schade. De epidemie is er bovendien nog niet voorbij.

Een echt omslagpunt in de strijd tussen de supermachten, de een gevestigd en de ander in wording, is corona volgens Schulte Nordholt niet. Hij werkt aan een boekje over de kwestie. Werktitel: Is China nog te stoppen? Hoe een virus de wereldorde verandert.

Relativerend: ‘Het is allemaal waar: ze groeien sneller en ze hadden de epidemie sneller onder controle. Maar de toeschrijving van dat succes aan de superioriteit van het politieke systeem viel in veel landen niet in goede aarde. Peking opereert in een steeds vijandiger klimaat’, stelt hij vast.

Imago toegetakeld

De Amerikanen staan niet alleen in hun argwaan. Inwoners van rijke landen mogen China dan wel al zien als een leidende economie, populair is het niet. Die trend tekent zich al enkele jaren af, maar de coronacrisis heeft het imago extra toegetakeld: 73% stond afgelopen zomer negatief tegenover China, 78% had geen of weinig vertrouwen in Xi.

Schulte Nordholt: ‘Ik denk dat China nog meer tegenwind gaat krijgen bij het verwezenlijken van de ambitie om de nummer 1 te worden, vooral op technologisch terrein. De Amerikanen hebben door dat daar de grote dreiging ligt.’ Het verklaart ook de harde aanpak van bedrijven zoals telecomgigant Huawei.

Veel hoop dat Joe Biden zich als president milder zal opstellen, is er niet in Peking. De Democraten steunen de harde lijn tegen de Chinezen. Analisten van Oxford Economics rekenen erop dat Biden als teken van goede wil een deel van de door Trump ingevoerde strafheffingen zal schrappen. Maar in mensenrechtenkwesties, denk aan de behandeling van de Oeigoeren, zal hij zich juist harder opstellen dan Trump.

Middenklasse tevreden houden

Mahbubani is somber: ‘Ik denk dat Biden voor China in sommige opzichten zelfs gevaarlijker is. Trump heeft de bondgenoten – Europa, Japan en Zuid-Korea – van zich vervreemd. Biden zal toenadering zoeken.’

Europa staat volgens Van der Putten ‘in de startblokken’ om na een vertrek van Trump nauwer met de VS te gaan samenwerken. Maar tegelijkertijd wil de Europese Unie volgens hem meer bewegingsruimte ten opzichte van de VS, ongeacht wie de verkiezingen wint.

Of China er in slaagt de ultieme supermacht te worden hangt niet alleen af van andere landen, maar ook van de binnenlandse situatie. De economie moet blijven groeien om de middenklasse tevreden te houden. Een bijzonder risico is volgens Schulte Nordholt de gecentraliseerde besluitvorming. Alle grote beslissingen worden door Xi Jinping zelf genomen. ‘Iedereen praat hem naar de mond. Er zijn geen discussies meer.’

Uit een Ipsos-enquête uit april waarin mensen wereldwijd werd gevraagd of ze vinden dat het met hun land de goede kant opgaat, antwoordde 41% van de Amerikanen ‘ja’. Bij de Chinezen was dat 99%. Voor corona lag die score ook al rond de 90%.

Schulte Nordholt neemt de enquêteresultaten met een korrel zout. Hij gelooft domweg niet dat Chinezen eerlijk antwoord geven op zo’n vraag. Schulte Nordholt: ‘Enquêteren is een westers fenomeen. In China zeg je nooit, en zeker niet tegen een onbekende, wat je echt voelt en denkt.’

Niemand weet volgens Van der Putten op hoeveel steun van de bevolking de Chinese Communistische Partij echt kan rekenen. Het klinkt cynisch, maar Xi heeft volgens Van der Putten baat bij ruzie met de VS: ‘Als Washington economische strafmaatregelen neemt tegen China, dan levert dat problemen op. Maar een flink conflict verschaft hem en zijn Partij ook legitimiteit. Xi kan zich dan opwerpen als de beschermer van de Chinezen.’